1.Vadeli Doğal Gaz Piyasası (VGP) Kontratları

VGP işlemleri, EPİAŞ tarafından oluşturulan kontratlar üzerinden yürütülmektedir. Piyasa süreçlerine dair tanımlar şunlardır;

Finansal Dönem ( Ticaret Aralığı )

Her bir kontrat için farklılık gösteren, teklif verilebilen ve eşleşme gerçekleşebilen dönemdir. Vadeli piyasa kontratları fiziki teslimat öncesinde ticarete kapanır.

Teslimat Dönemi

Her bir kontrat için farklılık gösteren, teklif vermenin sona erdiği ve eşleşmeden doğan fiziki teslimat yükümlülüğünün yerine getirildiği dönemdir. İlgili vadeli piyasa kontratının kapsadığı her gaz günü eşit miktarda teslimat gerçekleştirilir.

Kontrat

İlgili teslimat döneminin her bir gaz günü için ; eşleşme miktarında doğal gazı teslim alma/etme, eşleşme tutarında ödeme yapma/alma yükümlülüğü doğuran standart yapıdaki sözleşmedir. Kontratlar, teslimat dönemi ile adlandırılır. Vadeli Piyasada mevcutta EPİAŞ tarafından oluşturulan “aylık, çeyreklik ve yıllık kontratlar” bulunmaktadır.

A. Vadeli Aylık Kontratlar

Vadeli piyasada aynı anda 12 adet aylık kontrat işlem görür. İçinde bulunulan ayın sondan üçüncü işgünü 16.00’da takip eden ay kontratı kapatılırken, takip eden on üçüncü ay kontratı işleme açılır. Bir kontratta gerçekleşen eşleşmelerin fiziksel teslimat yükümlülüğü; kontratın adıyla anıldığı ayın ilk gaz günü başlar, son gaz günü biter.

B. Vadeli Çeyreklik Kontratlar

Vadeli piyasada aynı anda 4 adet çeyreklik kontrat işlem görür. İçinde bulunulan çeyreğin sondan üçüncü işgünü 16.00’da takip eden çeyrek kontratı kapatılırken, takip eden beşinci çeyrek kontratı işleme açılır. Bir çeyreklik kontratta gerçekleşen eşleşmelerin fiziksel teslimat yükümlülüğü; kontratın adıyla anıldığı çeyreğin ilk gaz günü başlar, son gaz günü biter.

Birinci Çeyreklik Kontrat Ocak-Şubat-Mart aylarını, İkinci Çeyreklik Kontrat Nisan-Mayıs-Haziran aylarını, Üçüncü Çeyreklik Kontrat Temmuz-Ağustos-Eylül aylarını, Dördüncü Çeyreklik Kontrat Ekim-Kasım-Aralık aylarını kapsar.

C. Vadeli Yıllık Kontratlar

Vadeli piyasada aynı anda 1 adet yıllık kontrat işlem görür. İçinde bulunulan yılın sondan beşinci işgünü 16.00’da takip eden yıl kontratı kapatılırken, takip eden ikinci yıl kontratı işleme açılır. Bir yıllık kontratta gerçekleşen eşleşmelerin fiziksel teslimat yükümlülüğü; kontratın adıyla anıldığı yılın ilk gaz günü başlar, son gaz günü biter.

2. Vadeli Piyasa Günlük İşleyişi

Vadeli Doğal Gaz Piyasasında bir işlem günü dört bölümden oluşmaktadır.

A. Seans Öncesi

Seans Öncesi süreçler aşağıdaki tabloda listelenmiş olup sarı zemin katılımcı işlemlerini, kırmızı zemin EPİAŞ işlemlerini, (*) işaretlemesi gaz gününden daha uzun aralıklı işlemleri göstermektedir.

B. Seans İçi

Seans İçi süreçler aşağıdaki tabloda listelenmiş olup sarı zemin katılımcı işlemlerini, kırmızı zemin EPİAŞ işlemlerini, (*) işaretlemesi gaz gününden daha uzun aralıklı işlemleri göstermektedir.

C. Seans Ertesi

Seans Ertesi süreçler aşağıdaki tabloda listelenmiş olup sarı zemin katılımcı işlemlerini, kırmızı zemin EPİAŞ işlemlerini, (*) işaretlemesi gaz gününden daha uzun aralıklı işlemleri göstermektedir.

D. Gün Sonu

Gün Sonu süreçler aşağıdaki tabloda listelenmiş olup sarı zemin katılımcı işlemlerini, kırmızı zemin EPİAŞ işlemlerini, (*) işaretlemesi gaz gününden daha uzun aralıklı işlemleri göstermektedir.

3. Teklif ve Eşleşme

Kayıt işlemlerini tamamlayan bir katılımcının Vadeli Doğal Gaz Piyasasında teklif vermesi, eşleşme ve diğer tüm süreçlerin (teminat, uzlaştırma, faturalama) tetikleyicisi olmaktadır. Bu nedenle öncelikle teklif ve eşleşme süreci ele alınacaktır.

A. Teklif Özellikleri

Vadeli piyasada verilen tekliflerin deftere kaydı için aşağıdaki şartlar karşılanmalıdır.

a. Teklif Miktarı

Teklif miktarı, 1 lot (1000.Sm³) ve katları şeklinde verilir. Taşıtan Admin kullanıcısı tarafından tanımlanan “kullanıcı alış/satış miktarı limiti” ve EPDK tarafından tanımlanan piyasa limiti 10.000 lot/gün ile sınırlıdır.

b. Teklif Fiyatı

Teklif fiyatı, 0,01 TL/1000.Sm³ ve katları şeklinde verilir. Taşıtan Admin kullanıcısı tarafından tanımlanan “kullanıcı alış/satış fiyatı limiti” ve EPDK mevzuatına göre ilgili ay için belirlenen “piyasa fiyatı limiti (teklif asgari/azami fiyatı)” ile sınırlıdır.

c. Teklif Tipleri

Vadeli piyasada teklifler dört farklı tipte verilebilmektedir.

• Standart (STD)

Fiyat ve deftere kayıt zamanı önceliğine göre defterde yer alan ve kontrat kapanışında sonlanan tekliftir.

• Süreli (SUR)

Fiyat ve deftere kayıt zamanı önceliğine göre defterde yer alan ve tanımlanan geçerlilik zamanında sonlanan tekliftir.

• Olanı Eşle ve Yok Et (OEYE)

Defterde yer almayan, varsa uygun karşı teklifle anında kısmen eşleşip kalanı iptal olan aksi halde sonlanan tekliftir.

• Tümünü Eşle ve Yok Et (TEYE)

Defterde yer almayan, varsa uygun karşı teklifle anında tam eşleşen aksi halde sonlanan tekliftir.

B.Teklif Limitleri

Vadeli piyasada verilen tekliflerin deftere kaydı için aşağıdaki şartlar karşılanmalıdır;

• Her bir vadeli kontratta verilecek teklif fiyatı, açılış fiyatının (kontratın ilk günü “baz fiyat”, diğer günler “günlük gösterge fiyatı”) ± % 5’i ile sınırlıdır.
• Her bir vadeli kontratta verilecek teklif miktarı, katılımcının pozisyon limiti ile sınırlıdır. Bu değer katılımcının organize piyasa giriş ve çıkış tahsisat payı, piyasa pozisyon limitine uygulanarak elde edilir. Bu değerin 500.000 Sm³/gün altında olduğu mevcut katılımcılar ve Türkiye doğal gaz piyasasında ilk kez işlem yapacak katılımcılar için 500.000 Sm³/gün alınır.

C. Teklif ve Öncelik Kuralları

a. Katılımcı teklifinin kaydedilmesinin yani yeni teklif girişinin, mevcut teklifin güncellenmesinin veya pasif teklifin aktifleştirilmesinin ardından şu kontroller gerçekleşir;

• Satış yönünde fiyatı en düşük, Alış yönünde fiyatı en yüksek olan teklif öncelikli olup aynı yönlü teklifler arasında defterde en üstte yer alır.

• Fiyatı aynı olan teklifler arasında deftere ilk kaydedilen önceliklidir. (Teklifler deftere, benzersiz bir numara ve en az ms hassasiyetinde kaydedilir.)

• Teklifin deftere kaydı sonrasındaki; fiyat veya miktar değişiklikleri, katılımcı veya sistem iptalleri, teklif veya kontrat geçerlilik sürelerinin tamamlanması teklifin yeni versiyon numarası ve işlem zamanı ile güncellenmesine neden olur.
• Mevcut tekliflerin miktarının azaltılması, güncelleme sayılmaz ve teklifin giriş zamanı değiştirilmez.

b. Piyasa katılımcısı; teklifi eşleşmediği sürece güncelleyebilir, iptal edebilir veya durumunu aktif-pasif olarak değiştirilebilir. Bir teklif, geçerlilik süresi tamamlanana veya ilgili kontrat kapanana kadar defterde beklemeye devam eder.

D. Eşleşme ve Öncelik Kuralları

Katılımcı teklifinin kaydedilmesinin yani yeni teklif girişinin, mevcut teklifin güncellenmesinin veya pasif teklifin aktifleştirilmesinin ardından şu kontroller gerçekleşir;

a. En iyi satış teklifi fiyatı, en iyi alış teklifi fiyatından yüksekse eşleşme gerçekleşmez, defterde beklemeye devam eder.

b. En iyi satış teklifi fiyatı, en iyi alış teklifi fiyatına eşitse eşleşme gerçekleşir. Eşleşme fiyatı, tekliflerin fiyatı ile aynıdır. Miktar değerlendirmesi, (d) ve (e) maddelerine göre yapılır.

c. En iyi satış teklifi fiyatı, en iyi alış teklifi fiyatından düşükse eşleşme gerçekleşir. Eşleşme fiyatı deftere önce kaydedilen teklifin fiyatıdır. Miktar değerlendirmesi, (d) ve (e) maddelerine göre yapılır.

Bu üç kuralı farklı bir şekilde ifade etmek gerekirse; tekliflerin eşleşebilmesi için aralarında fiyat farkı bulunmamalı, “satıcının fiyat düşürmesi ve/veya alıcının fiyat yükseltmesi ile” aynı değerde buluşması ya da “satıcının alıcı teklifinden düşük, alıcının satıcı teklifinden yüksek fiyat vermesi ile” karşı bölgeye sarkması gerçekleşmelidir. Aynı fiyatta buluşma taraflardan birinin teklifini önceden deftere kaydederek diğerinin kabulü halinde, diğer tarafa sarkma ise karşılıklı teklifleri görmeden yakın zamanlı olarak kaydetmeleri halinde oluşur

d.Eşleşme miktarı, tekliflerden küçük miktarı olan kadardır. Büyük miktarı olan teklif, kısmi eşleşmiş olup kalan miktar ve verilmiş fiyat ile teklif veya kontrat süresi sonuna kadar defterde beklemeye devam eder.

e. Büyük miktarlı teklif, karşı yönde ilk sıraya yükselen teklif ile miktar ve fiyatların uygunluğu halinde yeniden eşleşir. Bu durum, karşı yönlü tekliflerden kalan miktar ve fiyat uygunluğu kesintiye uğrayana kadar devam eder.

E. Eşleşmenin Sonuçları

a. Tekliflerin eşleşmesi sonrası ilgili miktarlar, katılımcılar için “pozisyon” haline dönüşür.

Alış teklifi eşleşen katılımcı “uzun pozisyon”, satış teklifi eşleşen katılımcı “kısa pozisyon” sahibi olur. Katılımcının bir kontratta herhangi bir andaki durumu, alış eşleşme miktarları toplamı ile satış eşleşme miktarları toplamı farkı ile belirlenir ve “net veya açık pozisyon” olarak tanımlanır.

b. Eşleşen miktarlar teslimat dönemi geldiğinde, katılımcıya fiziksel teslimat yükümlülüğü doğurur.

Her eşleşme, katılımcının “açık pozisyon” büyüklüğünü ve duruma göre “yönünü” değiştirir. Kontrat kapanıp teslimat dönemi başladığında, katılımcı ilgili miktardaki doğal gazı; nihai yön pozitif (alış) ise teslim almak, negatif (satış) ise teslim etmekle yükümlüdür.

c. Mevcut açık pozisyon; kontrat sona ermeden önce aynı miktarlı ters yönlü eşleşme ile tamamen kapatıldığında, katılımcının fiziksel teslimat yükümlülüğü ortadan kalkar.

Kontrat sona erdikten sonra açık pozisyonun kapatılması, doğal gazın teslim edilmesi veya alınması yoluyla olur. Bu şart sağlanamadığında, katılımcı dengesizliğe düşer ve bu durum teminat hesaplamalarında dikkate alınır.

d. Tekliflerin eşleşmesi sonrası ilgili tutarlar, katılımcılar için “alacak veya borç” haline dönüşür.

Katılımcı için eşleşen alış yönlü teklifler “borç”, satış yönlü teklifler “alacak” oluşturur. Bu tutarlar ilgili fatura dönemi boyunca günlük olarak uzlaştırılır ve teminat olarak katılımcıya bildirilir.

e. Her bir kontratta eşleşen tekliflerin ağırlıklı ortalaması anlık olarak hesaplanarak piyasaya bildirilir.

Ağırlıklı Ortalama Fiyat (AOF), bir kontratta eşleşmeler nedeniyle oluşan toplam işlem hacminin (eşleşme tutarları toplamının), eşleşme miktarları toplamına bölünmesiyle hesaplanan anlık ortalama fiyattır. Bu veri, katılımcıların tekliflerinde dikkate alacakları bir kriter olarak, ilgili kontrat satırında her eşleşmenin ardından güncellenmektedir.

AOF = [ ( M1 . F1 + M2 . F2 + … + MN . FN ) / ( M1 + M2 + … + MN ) ] anlık

VGP’de verilen her teklif ve gerçekleşen her eşleşme ilgili kontrattaki fiyat hesaplamalarını değiştirir. Seans kapandığında hesaplanan ağırlıklı ortalama fiyat, Günlük Gösterge Fiyatı (GGF) olarak adlandırılır. Bu fiyat, seans sonunda piyasa katılımcılarının sahip oldukları pozisyonlar için bulundurmaları gereken teminatın hesaplanmasında ve ilgili kontratın bir sonraki gün için işlem görebileceği fiyat aralığının tespitinde kullanılır.

F. Pozisyonları Netleştirme ve Tam Yayılma

Katılımcının teslimat ve teminat yükümlülüklerinin belirlenmesi için; aynı kontrattaki alış eşleşme miktarları ile satış eşleşme miktarları farkının alınmasına “netleştirme” denilir.

Katılımcının teminat yükümlülüklerinin belirlenmesi için; aynı gaz günlerini kapsayan farklı kontratlardaki alış eşleşme miktarları ile satış eşleşme miktarları farkının alınmasına “tam yayılma” denilir.

Kapanan yıllık kontrattaki pozisyonların dört adet çeyreklik kontrata, kapanan çeyreklik kontrattaki pozisyonların üç adet aylık kontrata aktarılması şeklinde “basamaklandırma” işlemi gerçekleştirilir. Fiziki teslimat yükümlülüğü aylık kontratlardaki net pozisyona göre belirlenir.

G. Ticari İşlem Onayı

Tekliflerin eşleşmesinin ardından EPİAŞ, katılımcı taraflara tekliflerinin eşleşerek onaylandığını anlık olarak (tercihe göre sms ve/veya e-posta ile) bildirir. Böylece katılımcı, kesinleşmiş eşleşmesini karşı taraf bilgisi olmaksızın görebilir.

H. Ticari İşlem İtirazı

a. Katılımcılara itiraz edebilmeleri için ticari onay bildirimi itibarıyla 15 dakika süre tanınır Ancak bu süre seans kapanışından 5 dakika sonrasını geçemez. İtirazlar sadece süresinde yapılmış olması ve hatanın EPİAŞ ’tan kaynaklanması durumunda kabul edilir.

b. İtiraz süresinin sona ermesi veya başvurunun EPİAŞ tarafından haksız bulunması halinde, ticari işlem onayı geçerlilik ve kontrat çerçevesinde sözleşme niteliği kazanır. Süre içinde itiraz etmeyen katılımcı, ticari işlem onayını tüm içeriğiyle kabul etmiş sayılır.

c. Haklı bulunmayan itiraz başına tahsil edilecek tutar, Kurul Kararı ile belirlenir ve katılımcının piyasa işletim ücretine ilave edilir.

d. EPİAŞ bir kontrata ilişkin çok sayıda itiraz olması durumunda, değerlendirme sonrasında katılımcılara ilgili kontratı askıya aldığını duyurabilir.